پرویز گراوند "پرند"
فرا فکنی ،آموزش به خود و همان که تخم فعل قدیم است
قهرمان همینگوی در وداع با اسلحه می گوید :
" لغت های زیادی بودند که آدم تحمل شنیدن
شان را نداشت ، آخرش فقط اسم جاها حرمت خودشان را حفظ می کردند ، اسم معنی هایی
مثل شکوه و شرف و شجاعت و قد است در مقابل اسم های ذات دهکده ها و شماره های جاده
ها و اسم های رودخانه ها و شماره های هنگ ها و تاریخ ها ، مشمئز کننده به نظر می
رسیدند "
شاید این بدگمانی باشد اما به هر حال وضعیتی ست
که بسیاری از ما هم بی آنکه بخواهیم دچارش هستیم و البته در این میان یک اسم معنی
خیلی مشهوری هم هست که به قولی تخم فعل قدیم است (عبهرالعشقین)
در شعر فارسی هم از آن پدر تا این پدر (رودکی تا
نیما )پدر خیلی ها را هم در آورده است آنقدر هم مفاهیم بارش کرده اند که خیلی ها
مانده اند مفهوم و مقصود خود را از کجایش در بیاورند این اسم معنی که از سنت تا
مدرنیته ی ما ، سوز و گداز و راز و نیاز و حقیقت و مجاز و زمینی و آسمانی و خیلی
تعبیرات دیگر را به تنهایی یدک می کشد " عشق " است
خمسه ی انواع شیخ روزبهان هم از این واژه که
الهی و عقلی و روحانی و طبیعی و بهیمی است متذکر می شود که با چه طرفه معجونی رو
به رو هستیم .
این واژه در شعر شمس آقاجانی به ویژه آنچه در
دست من است – گزارش ناگزیری – از بسامد بالایی برخوردار است هر چند ذکر خیرش با
تاکید بر واژه ی عشق ، کم رفته باشد می توان متصور شد در کشاکش خوش بینی مفرط که
مرزهایش به بلاهت می رسد و بدگمانی مفرط که به هیچ گرایی و نیهلیسم ختم می شود .
شمس آقاجانی یک نقشه ی ذهنی از میدان مینی را به
دست دارد که قدمهایش را در ارتباط با آن در مسیر میانه روی و اعتدال تنظیم کرده
است .
فرافکنی از اسم معنی ها (نه پنهان کاری) نمی
گذارد که وجوه عتیقه ی این کلمات توی ذوق بزند و آن بدگمانی را هم تا حدودی پس می
زند ، اما این که این فرافکنی چگونه به انجام برسد یا اجرا شود بستگی به آموزشی
دارد که شاعر به خود می دهد تاکید می کنم آموزشی که به خود می دهد ، چرا که هر
شاعری یا به خود آموزش می دهد یا مقلد است .
در فرآیند یاد دهی – یاد گیری ، شمس آقاجانی درکنار کسب فیض ها که از براهنی کرده است این نکته را نیز آموخته است که چگونه خود
را آموزش دهد در شعر آفریقا از همان آغاز ، در همان سطرهای نخست ، شاعر با ذکر
موقعیت های جغرافیایی (آفریقا و خط استوا)بی آن که دغدغه ی این موقعیت ها را داشته
باشد سعی در فرافکنی از مساله ای دارد ! کدام مساله ؟ همان که پیش از این ذکر خیرش
رفت و بسامدش بالاست و تخم فعل قدیم است " خط استوا از شهر های زیادی می گذرد
/ وقتی باریک تر می شود / ساختمانها ، دریاچه ها و پارک ها / و آدم های زیادی / در
دو طرف می مانند / این خط اگر باز هم باریکتر شود / هم چنان از روی کسی رد خواهد
شود /"
و در سطرهای بعد :
" در آسانسور هتل شرایتون / عشق ، رفتار
مختلطی دارد / بیرون که می روی بوی زرافه می گیرد / یا شیر در معنای عمومی اش / و
چیزهایی از این قبیل /"
گویا وضعیتی که در ارتباط با قهرمان وداع با
اسلحه ذکرش رفت ، گریبان گیر پابلو نرودا هم بوده است که در سطر های پایانی شعر ما
بسیاریم با تاکید بر آموزش خود ، مساله فرافکنی را در توضیح مسایل خود ( مسایل
انسانی و اسم معناها ) نیز مطرح کرده است : " می خواهم خود را در مورد اشیا
چنان آموزش دهم / که وقتی می کوشم مسایل خود را توضیح دهم / سخن بگویم از جغرافیا
/ نه از خود "