یادداشتی بر کتاب " عبور از دزد گیرهای ملکوت " اثر حبیب پیام

تک گویی یا مونولوگ یکی از شگردهای ادبیات داستانی وهنر نمایشی است . شیوه ایی در روایت که به گفتار یک سویه و انفرادی روای داستان می انجامد و خطاب به مخاطبی خاص بیان می شود .

کتاب "عبوراز دزدگیرهای ملکوت " با یک مونولوگ و تک گویی شروع می شود و با ادامه مونولوگ ها پایان می پذیرد .

مفاهیم برسازنده زبان و زبان برسازنده مونولوگ است و مفاهیم برسازنده شاعر در این مونولوگ ها ، ادراکات اجتماعی و سیاسی و مفاهیم فلسفی و اعتقادی ست که با زبانی و بافتی مدرن ارائه می شود.

این برسازنده های زبانی ، در تمام شعرها تکثیر می شود به گونه ایی که مخاطب نمی تواند هر شعر را تفکیک کرده و مستقل بداند .کتاب به مثابه یک شعر بلند است که به صورت مونولوگ های یک شهروند مدرن که از درون متلاشی ست بیان می شود شاعر در این کتاب زبان را به مثابه پنجره ایی می داند که پشت آن ایستاده است و تکه های خود را به جامعه مخاطب پرتاب می کند و شیشه های این پنجره آنقدر شفاف است که مخاطب میان خود و پنجره حائلی نمی بیند .

شعر فارسی با پیشینه بزرگ همیشه از شگرد مونولوگ در ارائه خود سود برده است ...

صلاح کار کجا و من خراب کجا / ببین تفاوت ره از کجاست به کجا " حافظ"

در شعر امروز هم فروغ به خوبی از این شیوه بهره برده است .و بوف کور که نمونه ایی کامل از به کارگیری این شیوه است .

دلیل انتخاب شیوه مونولوگ این است که شاعر قصددارد مخاطب را به پذیرش مفاهیم شعری خود قانع کند و باشعرش همراه نماید ... دور کردن مخاطب از تاویل است ..نوعی فریب که آگاهانه از طرف شاعر اتفاق می افتد تا ‌مخاطب برسازنده های ذهنی اورا که بیشتر اعتراضی و انتقادی است بپذیرد و تایید نماید. مونولوگ ها معمولا در شرایط ناپایدار اجتماعی به صورت واگویه ها تولید می شوند شیوه ایی موثر در دست هنرمند برای فرافکنی ست .

و آقای پیام در این کتاب توانسته است اهداف مو نولوگ را به خوبی به اجرا درآورد ‌.

برخی از برسازنده های ذهنی و زبانی شاعر

۱- ملموس بودن برخی اتفاقات روزمره در شعر ، و انتخاب واژگان پر بسامد ذهنی مخاطب در قالب جملات خبری که سبب می شود مخاطب به جهان شعر شاعر نزدیک شود .اتفاقاتی که مخاطب را به واقعیت زیست امروز پیوند می دهد شاید واژگانی شاعرانه یا سطری شاعرانه نباشند اما کار خود را در متن سازی انجام می دهند. واگویه هایی که مونولوگ ساز هستند

" شارژ گوشی برادرم تمام شد " /" به تعمیرگاه لباس شویی زنگ بزن" / "دوماه است که الهام را برای شام بیرون نبرده ام"

۲- مورد دیگر توجه به معضلات اجتماعی و فرهنگی زنان است . اعتراضی که توصیفی ست نه تجویزی . توصیفی از واقعیت هایی که هر روز در این جامعه سر باز می زند.شاعر برای شنیدن و دیدن این واقعیت ها به ذهن مخاطب فراخوان می دهد و مخاطب اگاه و دغدغه مند را با خود همراه می کند . زنان در شعر حبیب پیام زخم خورده فقر و نابرابری اجتماعی و فرهنگی اند .زنانی که در بحران هویت زنانه خویش به سر می برند و زنانگی را در مناسبات تعیین شده سنت و فرهنگ و .... پذیرفته اند.بازتعریف زنانگی امروز هم ناشی از نگاهی سطحی و درگیر بر مصرف گرایی است که به دلیل فقدان آگاهی و عدم آگاهی سازی عمدی است .نگرشی که نیمی از جامعه را در بحث آگاهی بخشی فلج می کند تا بهتر بتواند گفتمان قالب خویش را پیش ببرد ‌.

" نیمه شبی بود و در اهواز زنی زمین را گاز می زد "

"زن نوشته یا مرا بکشید یا دوستم بدارید ".

"مادرم با دو دست دنیا را محکم گرفته بود "

"و خواهرم با لایه ایی کرم پودر روی صورتش منفجر شده بود و قرص های جلوگیری برای توبه از شریک شدن در خلقت است "

"زنی تنها گریه در دهان پرنده می گذارد "

" وقتی زنم به قتل عام خودش مشغول است "

" زنی که زیر برف ، بی وقفه آتش گرفته "

" مادر با کلفتی و کهنه کشی در آسمان هفتم / با اتوبوس واحد رفت بهشت با ترس

۳- مورد دیگر نمود مرگ در شعر شاعر است . شاعر در مونولوگ ها و واگویه های خود ، مرگ را برابربا قتل می داند .قتلی که در فجایع امروز در روح حساس و ذهن درگیر هنرمند اتفاق می افتد .‌این نگاه به مرگ ، نگاهی جدید است. مرگ را نه مشیت و تقدیر بلکه اقدامی آگاهانه از سوی بشر می داند .مرگ برای انسان امروز یک فرایند طبیعی نیست. انسان درگیر جنگ و خودکامگی دیگر با عوامل طبیعی کهلولت و سن و بیماری نمی میرد . انسان امروز با خودخواهی و درنده خویی انسان مدرن تحت لوای سیاست و امنیت و.... به قتل می رسد و ترور می شود ...‌ نگاهی به مردگان این سال ها در جهان بیندازید ...‌ مرگ تصمیم انسانی برای نابودی بشر برای اثبات قدرت ها و خودکامگی هاست ...

شاعر در اثر خود قتل را به جای مرگ روایت می کند . و از کشته شدن به جای مردن با صدای بلند حرف می زند

" شانزده سالگی کشته شدم / درجنگ جهانی دوم "

" در فاجعه ایی هولناک به قتل رسیدم "

" مرا به قتل خودم ببخش "

"کاملا مختاریم که زندگی را بکشیم یا کشته زندگی کنیم "

"زنم برای کشتن من هر روز یک بسته قرص می خورد "

" کف خمیر ریش روی صورتم ، یعنی بهترین وقت برای قتل امروز است "

" از زندان زنگ زده اند بروم جنازه ام را تحویل بگیرم"

۴-بسامد واژگانی چون ملکوت " که در نام کتاب هم آمده است ) ، جهنم ، بهشت ، گناه ، فرشته و.... نقبی به پس زمینه اعتقادی ذهن شاعر دارد " اعتقاد به جهانی پس از مرگ که اعمال انسان در این دنیا مورد قضاوت قرار می گیرد و عدالت اجرا می شود و مورد عقاب و پاداش قرار می گیرد " شاعر در کتاب خود با در تک گویی هایش ، این تفکر را به چالش می کشد که اگر جهانی دیگر هست و ملکوتی و عقاب و عتابی !!! پس این جهان چه خبر است ؟؟ شعرها با یک ماهیت فلسفی روبرو هستند و این واکنشی ست به جهان مدرن امروز و ظهور ساختارهای اجتماعی و سیاسی نو ، روابط نوین بین فردی ، و تعریف پاکی و هدایت و ودردها و معضلات اجتماعی که ذهن پرسشگر شاعر را به چالش ها و خلجان های فکری و روحی درگیر می کند و سبب می شود شاعر بخواهد از ذات هستی و بنای نیستی و ... سوال هایی بپرسد . سوال هایی که گاهی با پرسش های انکاری با جواب مشخص مطرح می شوند .‌.‌ گاهی با نقل قول ها و افعال کنشی که از ویژگی زبانی مونولو گ هستند یا جملات خبری و منقطع که دریافت های شاعر از پیرامون اوست .

" دیر فهمیدم از ملکوت پیاده آمدم "

" نمی توانم این روح چرک مرده را تا ملکوت ببرم بیاورم "

"از آن بالا دنیا منظره بهتری داشته باشد ، دارد ؟ا"

اما سخت نگران خدا هستم "

" پدرم کفش پرت کرد سمت جاودانگی "

" تا اینکه فرشته ایی آمد و فلامینگو رقصید "

" بعد سکوت کرد و بوی الکل پیچید در ملکوت "

" کوتوله ایی هستم که صورت بر می گرداند تا فرشتگان لباس عوض کنند "

یکی از شیوه های مونولوگ پنهان سازی است .پنهان سازی تفکر و اندیشه در پس متنی که با خط روایی ماهیت ذهنی شاعر را به عرصه ظهور می رساند ... این پنهان سازی عمدی نشان از ذهنی خلاق و توانمند و آشنا به پتانسیل زبان است . پتانسیلی که با ساده ترین جملات و ملموس ترین واژه ها معنا آفرینی می کند و مخاطب را قانع می کند و به دنبال خود می کشد ... اعتراف می کنم اثر خوبی از دکتر پیام خواندم و شاید یکی از تاثیرگذارترین متن هایی که در این مدت به دستم رسید بوده است . ادبیات چیزی جز بازنمایی جهان ذهنی هنرمند نیست جهانی که مبتنی بر دریافت های ذهنی و عینی شاعر از هستی است . البته نقش تفکر و مطالعه همراه با شناخت مخاطب در دنیای متکثر را نمی توان نادیده گرفت . البته که از دکتر پیام پس از سال ها ، سرودن و نوشتن و آموختن باید انتظار یک اثر ارزشمند را داشت .

با آرزوی بهترین ها برای مردم سرزمینم ... فاطمه مزبان پور.