سریا داودی حموله(شاعر،
منتقد ادبی، پژوهشگر فرهنگ مردم)
... پاره روایت های زنانه ...
به کتاب «آخرین پرنده در کوچه های باد» اثر: نیر فرزین
قطره‌های خون را
یکی یکی دنبال می کنم
به لب مرز می رسم
وطنم
زنی زیباست
که دکمه های پیراهنش افتاده است./ شعر 33
ذهنیت نیر فرزین در مجموعه شعر«آخرین پرنده در کوچه های باد»(1)، بر ساختارهای انتقادی ـ اجتماعی استوار است.
شاعر
مفاهیم عام را با ساده نویسی تصویر می کند.
با دلالت های معنایی سطرها را کنار هم می چیند،و در جهت تجربه های نوستالژیک،به عواطف و
احساسات اجتماعی جانی دوباره می بخشد.
دیگر نه شکست مهم بود
نه پیروزی
تنها می خواستم
پیش از آن که خوراک جانوران شوم
سربازها
دماغشان را گرفته بودند و
جیب هایم را می گشتند
چه ناسزاها که نثارم نکردند
وقتی دیدند قمقمه ام
خالی است
آنها تعظیم می کنند
به مجسمه ام
و نام مرا بر فرزندانشان می گذارند
خوب شد آنجا نبودند!/ شعر«17»
شعرِ« دیگر نه شکست
مهم بود نه پیروزی» از سه بند تشکیل شده است. بند نخست،
از زبان قهرمان مرده ای در میدان جنگ روایت می شود، که شکست و پیروزی دیگر برایش
اهمیت ندارد.
بند دوم، سربازها از
بوی تعفن قهرمان دماغشان را گرفته اند. وقتی
متوجه خالی بودن قمقمه ی آب می شوند،ناسزایی هم نثارش می کنند.
بند سوم، مردم به مجسمه ی قهرمان تعظیم می کنند،
آن چنان که نام اش را بر فرزندانشان می
گذارند.
بند چهارم، قهرمان می
گوید؛ خوب شد مردم از آن گونه مرگ و خاکسپاری اش خبردار نشدند، که این طنز تلخ و
گزنده در نکوهش جنگ بیان می شود.
در این تفکر انتقادی، تعارضی ضمنی نهفته است. هم چنان که در ساختار روایی چند صحنه ی
تراژیک ترسیم شده است،که تاویل های پیوسته
ای به همراه دارد.
در بیشتر تصاویر، هم
آوایی و هارمونی حفظ شده است.به طوری که در فضای
پر از دلهره هر صدایی مناظری دارد.هر بندی دارای آوا و نوای
یاس و ناامیدی است، گویا درهر سطری ساز سوگ نواخته می شود.
درخت ها
یکی یکی افتادند
و پرنده ها
دیگر بازنگشتند
این جاده
رد شلاق است
بر تن جنگل./ شعر«23»
اشعار فرزین فضایی کاملن زنانه دارند. بیشتر
مفاهیم متاثر از عواطف و احساسات زنی است،که روایتگر مرگ و زندگی است. هم چنان که
زبان سرایش پیرامون دغدغه های انسان معاصر است.در
این حالت رویکردهای ساختاری و معنایی حول سه واژه
ی« زن، درخت، پرنده»می چرخد، که در
این جهت تقابل های دوتایی به تقارن های مفهومی
می رسد.
به واسطه ی رویکردهای
تعارضی ـ تقابلی، در تکرار واژه ی «اسب»
سرگشتگی و سرگردانی به نمایش گذاشته می
شود، هم چنان که تکرار واژه ی«کودک»به مرگ معصومیت در جامعه اشاره دارد.
آفتاب در کدام دخمه گیر افتاده است؟
آفتاب نام پرنده است
یا نام زن؟
من حق دارم با ستاره های مرده حرف بزنم
و دیگر روزها را نشمارم
بگو یک بار هم که شده
دشت بتازد سوی مادیان زندانی
امضا نمی کنم
اما شعری از آزادی می نویسم
که مرگ
دست هایم را ببوسد./
شعر«»19
یکی دیگر از وجوه زیبایی شناسی اشعار
رویکرد به ذات اشیا است، که در سر تا سر مجموعه موج می زند.
آن چنان که اشیا و پدیده ها نقش بسزایی در ساختار زبانی
دارند. استفاده از کلماتی نظیر«پنجره،
دریچه، دوربین،عکس،قمقمه، مجسمه، میز، صندلی،سفره، بشقاب، پرده، چراغ، فانوس، اینه، پیراهن، قنداق،
گلدان، دکمه، کیف،پول،طلا،استین، پیراهن،کاغذ، کتاب،روزنامه، دار،زنجیر، شلاق،توپ،
گهواره،قایق کاغذی...» به وفور تکرار شده اند، که در تناوب و تقارن دلالت های مفهومی همسو هستند.
نیر فرزین در قبال
مشکلات و معضلات جامعه سکوت نکرده است، هم چنان که در این مجموعه توانسته اندیشه
ی تعارضی را ترسیم کند.از تشخص و زبان زنانه در جهت ساختار ی بهره برده است. به واسطه ی ارتباط حسی
بین سطرها و بندها، مفاهیم انسانی را به نمایش می گذارد، و با پرداخت به
مضامین مردمی، فضای اشعار سیاه و تلخ هستند.
ساختار اشعار
برگرفته از مضامین مختلف فردی و اجتماعی است، در این جهت درهر
روایتی، روایتی دیگر نهفته است.در این راستا ساختار زبان ساده است، اما سوژه ها مختلط می باشد.
ساختار
زبان ساده و بی آلایش است، اما مفاهیم عمیق و ژرف هستند. سادگی روایت ها برگرفته از خودآگاه می باشد، در این راستا مصداق
هایی عینی از جامعه تصویر می شود.
شاخصه ی اصلی مجموعه
بر روایت های مضمونی استوار است.
ساختار معنایی برگرفته
از تعریف های خط کشی شده است. دلالت
های معنایی ارجاع
به سطرهای بعدی یا قبلی دارد، هم چنان که روایت های پیوسته در محوریت عاطفی و احساسی به نمایش در آمده اند.
زبان
اشعار شیوا و رسا، فضا عینیت مند، و زمان ساده و بی پیرایش
است، اما فضای
اشعار گاهی با گزاره های خبری روبرو است، البته این به معنای رد ارزش‌های شعری نمی باشد، زیرا در این وضعیت
جذابیت شنیداری مضاعف شده است.
پی نوشت:
آخرین پرنده در کوچه
های باد، نیر فرزین، نشر نورهان، چاپ اول 1402